Chiêm nghiệm cuộc đời - 1. Chức năng của nền giáo dục

CHIÊM NGHIỆM CUỘC ĐỜI

THINK ON THESE THINGS

J. Krishnamurti

Biên dịch: Lê Tuyên – Hiệu đính: Lê Gia

* * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

1. CHỨC NĂNG

CỦA NỀN GIÁO DỤC

---------------------------------

Tôi không biết đã bao giờ chúng ta tự hỏi mình xem giáo dục là gì chưa. Tại sao chúng ta lại đến trường, tại sao chúng ta lại học nhiều môn học khác nhau, tại sao chúng ta phải vượt qua các kỳ thi và cạnh tranh với nhau nhằm giành thứ hạng tốt nhất? Cái được gọi là nền giáo dục này là gì? Đây thật sự là một vấn đề quan trọng, không những đối với học sinh mà còn đối với các bậc phụ huynh, giáo viên và với tất cả những ai yêu trái đất này. Tại sao chúng ta phải được giáo dục để chỉ vượt qua các kỳ thi và tìm được một công việc làm? Hay chức năng của nền giáo dục là giúp chúng ta thấu hiểu được toàn bộ cuộc sống? Việc có được một công việc làm và kiếm sống là điều cần thiết – nhưng đó có phải là tất cả không? Bạn được giáo dục chỉ để được như thế thôi sao? Rõ ràng, cuộc sống không chỉ là những công việc, một nghề nghiệp; cuộc sống là một cái gì đó vô cùng rộng lớn và sâu sắc hơn, nó là một bí ẩn không giới hạn, nó là một thế giới bao la, mà chúng ta tồn tại trong vai trò là con người. Nếu chúng ta chỉ tự trang bị nhằm tìm cách kiếm sống thì chúng ta sẽ bỏ nhỡ cuộc sống này; việc thấu hiểu cuộc sống này là điều quan trọng hơn nhiều so với việc trang bị cho các kỳ thi và trở nên tinh thông về toán học, vật lý học hoặc những gì bạn muốn.

Thế nên, dù chúng ta là giáo viên hay học sinh, điều quan trọng là chúng ta cần phải tự hỏi mình xem tại sao chúng ta lại làm công việc giáo dục hoặc được giáo dục, không phải sao? Chim chóc, hoa cỏ, cây cối, bầu trời, trăng sao, sông suối, vân vân – tất cả những thứ này là cuộc sống. Cuộc sống là người giàu và kẻ nghèo; cuộc sống là cuộc đấu tranh liên tục giũa các nhóm người, chủng loài và quốc gia; cuộc sống là sự chiêm nghiệm thiền định; cuộc sống là những gì mà chúng ta gọi là tín ngưỡng, cuộc sống cũng là những gì tiềm ẩn trong tâm hồn – ganh tị, tham vọng, đam mê, đố kỵ, lo sợ, thỏa mãn, ưu phiền. Tất cả những thứ này và còn nhiều nhiều nữa chính là cuộc sống. Nhưng chúng ta thường chỉ tự trang bị nhằm tìm hiểu một góc nhỏ của cuộc sống này. Chúng ta vượt qua các kỳ thi, tìm thấy một công việc, kết hôn, sinh con cái và ngày càng thêm máy móc. Chúng ta không ngừng lo sợ về cuộc sống này. Vậy thì, chức năng của giáo dục là giúp ta thấu hiểu được toàn bộ cuộc sống, hay chức năng của giáo dục là chỉ giúp chúng ta có được một công việc làm?

Điều gì đã xảy ra cho tất cả chúng ta khi chúng ta trở thành các chàng trai, cô gái trưởng thành? Bạn đã bao giờ tự hỏi mình rằng bạn sẽ làm gì khi bạn trưởng thành chưa? Rõ ràng là bạn sẽ kết hôn, trước khi bạn biết được rằng mình đang ở đâu thì bạn đã trở thành các bà mẹ và các ông bố; và rồi bạn sẽ bị trói chặt vào công việc, hoặc nhà bếp, rồi bạn sẽ dần dần tiều tụy. Đó là tất cả những gì sẽ diễn ra trong đời bạn ư? Bạn đã bao giờ tự đặt cho mình câu hỏi này chưa? Bạn không cần phải đặt ra cho mình câu hỏi này sao? Nếu gia đình bạn giàu có thì bạn có thể có được một địa vị khá tốt, cha bạn có thể cho bạn một công việc tốt, hoặc bạn có thể cưới được một người vợ hay một người chồng giàu có; nhưng rồi đời bạn cũng sẽ suy tàn, phân rã. Bạn nhận thấy rõ điều này chưa?

Chắc chắn là, nền giáo dục sẽ trở thành vô nghĩa trừ khi nó giúp bạn thấu hiểu được cuộc sống bao la này cùng với mọi điều bí ẩn phía sau nó, cùng với vẻ đẹp tuyệt vời của nó, cùng với những vui buồn của nó. Bạn có thể có nhiều bắng cấp, bạn có thể có một công việc tốt, nhưng rồi sao nữa? Những thứ đó sẽ có ý nghĩa gì khi tâm hồn bạn luôn mờ đục, mệt mỏi, chán chường? Vậy thì, trong khi bạn còn trẻ, bạn không cần phải tìm hiểu xem cuộc sống là gì sao? Chức năng của nền giáo dục không phải là giúp bạn có được trí thông minh tìm hiểu tất cả những rắc rối này sao? Bạn có biết trí thông minh là gì không? Rõ ràng nó là khả năng suy nghĩ một cách sáng suốt, không hề bị gò ép bởi bất kỳ một lo sợ hay một thể thức nào, nhờ đó bạn có thể tự khám phá được mọi sự thật; nhưng nếu bạn lo sợ thì bạn chẳng bao giờ thông minh sáng suốt. Bất kỳ hình thức nào của tham vọng, dù thiêng liêng hay trần tục, đều dung dưỡng những lo sợ, thế nên tham vọng không giúp chúng ta tạo ra được một tâm hồn trong sáng, mộc mạc, thanh khiết, trinh nguyên, sáng suốt.

Bạn biết đấy, điều quan trọng trong khi bạn còn trẻ là bạn cần được sống trong môi trường mà ở đó không tồn tại bất kỳ sự lo sợ nào; chúng ta sợ sự sống, chúng ta sợ mất việc, chúng ta sợ truyền thống, chúng ta sợ dư luận, chúng ta sợ những gì chồng hoặc vợ mình có thể nói, chúng ta sợ chết. Hầu hết chúng ta đều có những lo sợ ở một hình thức nào đó; nơi nào có lo sợ thì nơi đó không có sự sáng suốt. Cuộc sống thật sự luôn tươi đẹp, nó không phải là thứ xấu xa mà chúng ta đã tạo ra. Bạn chỉ có thể thưởng thức vẻ đẹp của nó, sự sâu sắc của nó, vẻ yêu kiều của nó khi bạn cự tuyệt mọi thứ - tín ngưỡng, truyền thống, xã hội mục nát hiện nay – nhờ đó mà bạn có thể tự khám phá được đau là sự thật. Không phải để bắt chước noi theo mà là để khám phá – đó chính là chức năng của nền giáo dục, không đúng sao? Việc rập khuôn theo những gì xã hội hoặc cha mẹ hoặc thầy cô hướng dẫn là việc dễ dàng. Đó dường như là một lối sống an toàn; nhưng đó không phải là cuộc sống vì trong lối sống luôn tồn tại những lo sợ, khủng hoảng, chết chóc. Sống nghĩa là tự khám phá được đâu là sự thật, bạn chỉ có thể làm được điều này khi bạn có được sự tự do, khi trong lòng bạn tồn tại cuộc cách mạng không ngừng.

Nhưng không ai khuyến khích bạn làm điều này; không ai bảo bạn phải đặt câu hỏi, hãy thử tìm hiểu Thượng đế là gì, vì nếu bạn đứng lên tự tìm hiểu như thế thì bạn sẽ trở thành mối nguy hại cho tất cả những gì đang sai lạc đang tồn tại. Cha mẹ bạn và xã hội muốn bạn sống một cách an toàn, bạn cũng muốn sống một cách an toàn. Sự sống một cách an toàn thường có nghĩa là sống trong sự bắt chước, sự rập khuôn, sự theo đuôi một ai đó, thế nên trong sự sống đó luôn tồn tại những lo sợ. Chắc chắn chức năng của nền giáo dục là nhằm giúp mỗi người trong chúng ta có thể sống tự do và không lo sợ, không phải sao? Để có thể tạo ra một môi trường mà ở đó không tồn tại bất kỳ lo sợ nào thì chính bạn và các nhà sư phạm cần phải suy nghĩ thật nhiều về vấn đề này.

Bạn có biết điều này có ý nghĩa gì không – một môi trường không tồn tại lo sợ có ý nghĩa gì? Chúng ta phải tạo ra một môi trường như thế vì chúng ta nhận thấy rằng thế giới này không ngừng bị mắc kẹt bởi những cuộc chiến tranh bất tận; được dẫn dắt bởi các chính trị gia không ngừng tìm kiếm quyền lực; đây là một thế giới của luật sư, cảnh sát và quân đội, của những người tham vọng không ngừng tìm kiếm địa vị và tất cả họ đang đấu đá lẫn nhau để có được thứ này. Có những người được gọi là thánh nhân, được gọi là mộ đạo, họ cũng muốn địa vị, quyền lực, trong kiếp này hoặc trong kiếp sau. Đây là một thế giới điên loạn, hoàn toàn nhiễu loạn, người ta không ngừng cạnh tranh đấu đá lẫn nhau để tìm đến được nơi an toàn, quyền lực và địa vị. Thế giới này bị xé nát bởi những đức tin mâu thuẩn nhau, bởi đẳng cấp, giai cấp, tầng lớp, quốc gia, mọi hình thức xuẩn ngốc khác nhau… Đây là thế giới mà bạn đang được giáo dục để hòa nhập vào trong nó. Bạn được khuyến khích hãy hòa nhập theo một khuôn khổ nào đó của xã hội thảm khốc này; cha mẹ bạn muốn bạn làm điều đó, bạn muốn hòa nhập cùng nó.

Vậy thì, chức năng của nền giáo dục chỉ nhằm giúp bạn hòa nhập theo một khuôn mẫu nào đó của xã hội nhiễu loạn này, hay là nhằm giúp bạn có được sự tự do – hoàn toàn tự do để phát triển và tạo ra một xã hội khác, một thế giới khác? Chúng ta muốn có sự tự do không phải trong tương lai mà ngay lúc này, nếu không thế thì tất cả chúng ta có thể bị diệt vong. Chúng ta phải lập tức tạo ra một môi trường tự do nhờ đó bạn có thể sống và tự khám phá cho chính mình xem đâu là sự thật, nhờ đó bạn trở nên sáng suốt, nhờ đó bạn có thể đối mặt với thế giới này và thấu hiểu được nó, không chỉ thích nghi với nó, nhờ đó mà trong tâm lý bạn luôn cự tuyệt mọi thứ, vì chỉ có ai luôn cự tuyệt những gì xưa cũ mới có thể khám phá đâu là sự thật – chứ không phải là những người chỉ biết rập khuôn, máy móc, theo đuổi. Chỉ khi bạn không ngừng tìm hiểu, quan sát học tập, thì bạn mới có thể tìm được sự thật, chân lý, Thượng đế, hoặc tình yêu. Bạn không thể tìm hiểu, quan sát, học tập, ý thức sâu sắc, nếu bạn luôn sợ hãi. Thế nên, chức năng của nền giáo dục, rõ ràng thế, là đẩy lùi những lo sợ đã và đang hủy diệt nhân loại và tình yêu trong nhân loại.

          * Người chất vấn: Nếu mọi cá nhân đều cự tuyệt, phản kháng, nổi loạn, ngài không nghĩ rằng thế giới này sẽ rối loạn sao?

KRISHNAMURTI: Trước tiên bạn cần lắng nghe câu hỏi này, vì điều quan trọng là phải hiểu được vấn đề chú không phải là chờ đợi câu trả lời. Câu hỏi ở đây là: nếu mọi cá nhân đều cự tuyệt, phản kháng, nổi loạn, ngài không nghĩ rằng thế giới này sẽ rối loạn sao? Nhưng liệu xã hội hiện nay có trật tự không để chúng ta có thể nói rằng khi mọi người cự tuyệt thì nó sẽ rối loạn? Giờ đây xã hội chúng ta không rối loạn sao? Hiện nay mọi việc đều tốt đẹp, đều trật tự, đều quy củ sao? Mọi người đều đang sống hạnh phúc và thịnh vượng sao? Không có sự đấu đá giữa người với người sao? Mọi người không tham vọng, không đua tranh, không đàn áp nhau sao? Thế giới này đã rối loạn, đó là điều đầu tiên chúng ta cần biết đến. Xin đừng nói rằng thế giới của chúng ta đang trật tự nhé; đừng tự mê hoặc mình bằng từ ngữ. Dù ở đây hay ở bất cứ  nơi đâu, thế giới đang ngày càng thoái hóa. Nếu bạn nhận thấy sự thoái hóa này thì bạn đang gặp phải thử thách: bạn phải tìm cách giải quyết vấn đề cấp bách này. Cách phản ứng của bạn trước thử thách là điều quan trọng, không phải sao? Nếu bạn phản ứng trong vai trò là một người Phật giáo, Cơ đốc giáo, người Cộng sản, người Tư bản thì phản ứng của bạn rất hạn hẹp – hoàn toàn chẳng ý nghĩa gì. Bạn chỉ có thể phản ứng một cách thích đáng khi không có bất kỳ lo sợ nào trong bạn, khi bạn không nghĩ rằng mình là một người Phật giáo, Cơ đốc giáo, hay một người Cộng sản. Bạn là người thật sự đang cố gắng giải quyết vấn đề này; bạn không thể giải quyết được nó trừ khi chính bạn phản kháng chống lại toàn bộ lòng tham của nhân loại. Khi bạn không còn tham vọng, không còn mưu cầu, không còn bám víu lấy sự an toàn của chính mình – chỉ khi đó bạn mới có thể phản ứng với thử thách một cách thích đáng và tạo ra một thế giới mới.               

          * Người chất vấn:  Phản kháng, học tập, yêu thương – chúng diễn ra lần lượt hay chúng diễn ra cùng một lúc.

KRISHNAMURTI: Dĩ nhiên chúng không phải là ba quá trình tách biệt; đó là một quá trình đơn nhất. Bạn biết đấy, điều quan trọng là chúng ta cần tìm hiểu ý nghĩa của câu hỏi. Câu hỏi này được đặt trên nền tảng là lý thuyết, chứ không phải là trải nghiệm; nó chỉ là một lời nói, một lý luận nên nó chẳng có giá trị gì. Một người không sợ hãi là một người thật sự phản kháng, đấu tranh nhằm khám phá xem, tìm hiểu xem học tập là gì, yêu thương là gì – một người như thế không đặt câu hỏi rằng đây là một chuỗi liên tục hay diễn ra đồng thời. Chúng ta rất tinh thông về từ ngữ, chúng ta nghĩ rằng qua việc đưa ra một số lời giải thích nào đó thì chúng ta có thể giải quyết được vấn đề.

Bạn có biết học tập nghĩa là gì không? Khi bạn thực sự học tập, bạn sẽ tự tìm hiểu về toàn bộ đời sống của mình mà không học tập từ ai cả. Khi đó tất cả mọi việc sẽ dạy bạn – chiếc lá khô trên cành, chú chim bay lượn trên bầu trời, giọt nước mắt, người giàu và kẻ nghèo, nụ cười, tiếng khóc, vân vân. Bạn học tập từ mọi thứ nên không có ai là người dẫn dắt bạn, không một triết gia nào, không một giáo điều nào. Cuộc sống tự nó đã là một người thầy của bạn, khi đó bạn ở trong trạng thái không ngừng học tập.

          * Người chất vấn: Có đúng là xã hội này được đặt trên nền tảng là tham vọng: nếu chúng ta không có tham vọng thì chúng ta sẽ không có suy vong sao?  

KRISHNAMURTI: Đây là một câu hỏi quan trọng, chúng ta cần phải lưu tâm nhiều.

Bạn có biết sự lưu tâm là gì không? Chúng ta hãy khám phá xem. Trong phòng học, khi bạn nhìn ra ngoài cửa sổ hay khi bạn kéo tóc một ai đó, giáo viên bảo bạn hãy lưu tâm. Điều này có nghĩa là gì? Điều này có nghĩa là bạn không mấy hứng thú với những điều bạn đang học nên giáo viên buộc bạn phải lưu tâm – đây hoàn toàn không phải là sự lưu tâm. Sự lưu tâm xuất hiện khi bạn quan tâm sâu sắc đến một thứ gì đó, khi bạn muốn khám phá mọi ngóc ngách về nó; khi đó toàn bộ tâm trí bạ, toàn bộ linh hồn bạn đều được đặt vào đó. Tương tư, khi bạn nhận thấy rằng câu hỏi này – nếu chúng ta không có tham vọng, chúng ta sẽ không bị suy vong sao? – thực sự quan trọng, thì bạn sẽ quan tâm, bạn sẽ hứng thú, bạn sẽ muốn khám phá sự thật về vấn đề này.

Vậy thì, một con người có tham vọng không tự hủy hoại chính mình sao? Đây là điều chúng ta cần tìm hiểu trước tiên, chứ không phải là việc “tham vọng là đúng hay sai”. Bạn hãy nhìn quanh mình, bạn hãy quan sát những người có tham vọng xem. Điều gì xảy ra khi bạn có tham vọng? Bạn nghĩ về chính mình, không phải sao? Bạn ác độc, bạn chẳng cần quan tâm đến ai vì bạn đang cố gắng thỏa mãn tham vọng của mình, cố gắng trở thành một người có uy lực, bạn tạo ra một xã hội đầy ắp xung đột giữa người thành công và thất bại. Có một cuộc chiến không ngừng giữa bạn và những người cũng đang theo đuổi những gì bạn muốn; sự xung đột này sẽ tạo ra một đời sống sáng tạo sao? Bạn hiểu chứ, hay việc này quá khó khiến bạn không hiểu được?

Khi bạn thích làm một việc gì đó vì chính nó thì bạn có tham vọng không? Khi bạn làm một việc bằng chính cả con tim mình, không phải vì bạn muốn đến được một nơi nào đó, không phải vì bạn muốn thu được một lợi ích nào đó, đơn giản là vì bạn thích nó – khi đó tham vọng có xuất hiện không? Khi đó không có sự cạnh tranh, không một ganh đua nào xuất hiện cả. Nền giáo dục cần phải giúp bạn khám phá xem bạn thật sự thích làm gì, nhờ đó mà từ đầu đến cuối cuộc đời bạn luôn thực hiện những gì bạn cảm thấy là đáng giá và những gì bạn nhận thấy là có ý nghĩa với mình, không phải sao? Nếu không, tất cả những gì còn lại của bạn sẽ chìm trong khổ sở. Khi bạn không biết mình thực sự thích làm gì thì tâm hồn bạn sẽ rơi vào sự đơn điệu, tẻ nhạt, buồn chán, suy vong. Nên ngay khi còn trẻ bạn cần phải khám phá xem bạn thực sự thích làm gì; đây là lối đi duy nhất để tạo ra một xã hội mới.

          * Người chất vấn: Tại Ấn Độ cũng như tại hầu hết các quốc gia khác, giáo dục được chính phủ kiểm soát. Trong những hoàn cảnh như thế chúng ta có thể tiến hành một thử nghiệm như ngài vừa mô ta hay không?

KRISHNAMURTI: Nếu không có sự trợ giúp của chính phủ thì loại trường học thế này có tồn tại không? Đó là những gì bạn muốn hỏi. Bạn nhận thấy rằng mọi việc trên toàn thế giới càng ngày càng được chính phủ kiểm soát nhiều hơn, được kiểm soát bởi chính trị gia, bởi những người nắm quyền lực muốn định hình tâm hồn và con tim chúng ta, họ muốn chúng ta phải suy nghĩ theo một phương cách nhất định nào đó.

Vậy thì bạn nghĩ sao? Bạn biết đấy, nếu bạn nghĩ rằng điều gì đó là quan trọng, thực sự đáng giá, thì bạn sẽ dành cả con tim mình cho việc đó bất chấp chính phủ và các chỉ dụ của xã hội và rồi bạn sẽ thành công. Nhưng hầu hết chúng ta đều không dành cả con tim mình cho bất kỳ thứ gì, đó là lý do tại sao chúng ta lại đặt ra câu hỏi này. Nếu bạn và tôi thật sự cảm thấy rằng chúng ta cần tạo ra một thế giới mới thì chúng ta sẽ dành cả con tim, tâm hồn và thể xác mình cho việc tạo ra một lọai trường học mà ở đó không tồn tại bất kỳ nỗi lo sợ nào.

Thưa quý vị, bất kỳ cuộc cách mạng chân chính nào cũng được tạo bởi một số ít người nhận thấy được đâu là sự thật và sẵn lòng sống theo đúng sự thật đó; nhưng để khám phá được sự thật là gì thì chúng ta cần phải có sự tự do thoát ra khỏi truyền thống xưa cũ, có nghĩa là sự tự do thoát ra khỏi mọi lo sợ.

* * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *